“ИХ-УУЛ” ХАЙРХАНЫ ТУХАЙ ДОМОГ.

Их-Уул сумын нутагт үелэн тогтсон үзэсгэлэнтэй нэгэн уул байдгийг хаа холын зочид ч харан баясаж онирхсоор ирсэн билээ. Нутаг нугынхан ч цай сүүгээ дээжлэн цацал өргөсөөр иржээ.

Эрт урьд цагт эл хавьд Төв Дархан гүний хүрээ гэж байсан гэнэ. Баруун жас,Суварган жас, Маанийн жас гэсэн 3 том жастай чинээлэг хүрээ байсан аж. Нэгэн өглөө хүрээнийхэн төдийгүй хошуу нутаг даяараа давхарлаж байрьсан үзэсгэлэнт сүм шиг уулс баруунаас зүүн өмнө зүгийг чиглэн алгуурхан нүүдэллэж яааг хараад гайхацгаажээ.

Хүрээний лам,хувраг,нутгийн зон олон нүүдэллэн яваа тэр үзэсгэлэнт уулыг төрөлх нутагтаа тогтоохоор Гуран Тавцай уулаар ширдэг дэвсэж,Алтан мандал уулаар ширээ засаж,идээ будааныхаа дээжээр ихэд хүндэтгэн дайлж тогтоон ачээ.

Гэтэл уулын хагас нь уурлан цааш нүүж эхлэхэд хүрээний лам,хуврагууд уул усны судар уншиж,жасынхан тахилгын өргөл өргөж тогтоосон гэнэ.

Давхарлан үелж тогтсон тэр уулыг нутгийнхан Их-Уул хэмээн нэрлэжээ.Уурлаж нүүсэн хэсэг нь уван цуван тогтож элдэв сонин эрчлээ судалт уул толгод болсон ажээ. /Д.Сүрэнжав. “Хөвсгөл нутгийн домог хууч оршвой”/